Tevredenheid als antwoord op de jacht naar geluk
In boeddhistische culturen wordt tevredenheid als de hoogste vorm van menselijk welzijn gezien. Ze noemen het ‘de kennis van genoeg’. Het betekent dat in het hier en nu alles perfect is zoals het is, los van wat je erbuiten ervaart. Onze jacht naar ons gelukkig voelen via de strategie van ‘meer’ maakt ons angstig en depressief. Zou tevredenheid cultiveren via de strategie van ‘genoeg’ misschien een beter alternatief zijn? En zo ja, hoe doe je dat dan?
Er zijn twee levensstrategieën die de mens als duizenden jaren gebruikt. De eerste is de meer-strategie waarbij hij op zoek gaat naar meer geld, macht, aanzien, succes, spullen en externe bevestiging in de wereld om hem heen. Onze verslaving aan sociale media is daar een goed voorbeeld van. Het probleem hiervan is dat het geluksgevoel dat gepaard gaat met iets verwerven en bezitten vaak maar van korte duur is. Je hebt al snel een nieuwe ‘win’ of een nieuwe ‘like’ nodig. En het probleem van deze strategie is dat het niet duurzaam is. In de wereld om ons heen kunnen we dit aan den lijve ondervinden: milieuproblemen, sociale ongelijkheid, verslaving, de obesitasepidemie en de mentale gezondheidscrisis met steeds meer depressies en burn-outs. Het aantal zelfhulpboeken over geluk is enorm en toch lijkt het geluk voor velen van ons ongrijpbaar.
Tevredenheid via de genoeg-strategie
De tweede is de genoeg-strategie, waarbij mensen hun aandacht naar binnen richten om het geluk dat al vanbinnen aanwezig is te vinden. En in duizenden jaren van filosofische en religieuze bronnen wordt in 90 procent van de gevallen gesproken over tevredenheid in plaats van geluk. Tevredenheid als een staat van ‘onvoorwaardelijke heelheid’, los van wat er buiten je gebeurt.
Alle andere emoties die je kunt ervaren vereisen externe input. Het zijn reacties op de wereld buiten ons. Maar tevredenheid heeft geen externe input nodig. De bron ervan ligt volledig binnenin ons. In tegenstelling tot zoeken naar geluk via externe bronnen – die altijd buiten onze controle liggen – biedt tevredenheid ons enorme kracht en stabiliteit. We kunnen het zelfs ervaren als de wereld om ons heen in onrust is. Tevredenheid komt voort uit de relatie die we hebben met wat er om ons heen gebeurt in plaats van onze reactie erop. Het is de vredige realisatie dat we heel en compleet zijn, precies zoals we zijn, ondanks dat er af en toe gevoelens van boosheid, verdriet, vreugde, frustratie of opwinding opkomen en weer uitdoven.
Etymologie van ‘tevreden’ of ‘content’
In het woord tevreden zelf zit de betekenis ‘tot vrede’, wat meteen al verwijst naar het gevoel: vredigheid die voortkomt uit de realisatie van het ‘genoeg’. Ons synoniem voor tevreden is content (van Latijn: contentus), en tevreden wordt in het Engels vertaald als ‘content’. Daar betekent het ook inhoud, net zoals in het Latijn. Content gaat dus ook om de vraag: “Wat is er vanbinnen?” en van daaruit naar de betekenis ‘intact, heel’.
Tevredenheid cultiveren, hoe doe je dat?
Al die millennia van wijsheid wijzen ons ook naar dezelfde simpele manieren waarop we tevredenheid kunnen cultiveren.
1. Mindfulness
Mindfulness leert je je aandacht te richten op de ervaringen in het huidige moment, zonder je ervaring als goed of slecht te beoordelen. De werking en werkzaamheid zijn inmiddels goed onderzocht. Mindfulness helpt ons ons lichaam tot rust te brengen (van de gevaar-modus naar de ontspanningsmodus) en de stormen in onze geest te verdragen. Het helpt je contact te maken met hoe je voelt in je lichaam en te merken dat al die gedachten, emoties en lichamelijke sensaties constant veranderen en dus maar tijdelijk zijn. Je voelt je daardoor steeds stabieler en veerkrachtiger: dat is wanneer tevredenheid om de hoek komt kijken. Focus op dat gevoel en cultiveer het, zodat je het vaker tevoorschijn kunt halen.
2. Irreële overtuigingen loslaten over wat je nodig hebt voor je welzijn
Wat we hier bedoelen met (irreële) overtuigingen zijn gedachten als:
- Als ik x euro op mijn bankrekening heb, dan kan ik pas gelukkig zijn.
- Als mijn kind op school x terecht komt, dan ben ik pas echt een succesvolle ouder.
- Als persoon x mij de waardering geeft die ik nodig heb, dan kan ik pas tevreden zijn over mezelf.
- Als ik x bereik op mijn werk, dan kan ik pas blij zijn met mijn baan.
- Als ik met pensioen ga, dan ben ik pas vrij en kan ik van het leven genieten.
Natuurlijk is het prima om doelen in je leven te hebben, maar als ze betekenen dat het nu nog niet goed genoeg is, jij nog niet goed genoeg bent, dan zijn die doelen problematisch. Als je een mens bent, dan heb je ongetwijfeld net zoals ik en iedere ander – onbewust – een paar van die overtuigingen meelopen op de achtergrond. Neem de tijd om ze op het spoor te komen en behoud de overtuigingen die je dienen. Maar neem afscheid van de overtuigingen die jou beletten je leven te leven volgens wat jij belangrijk vindt. En dat brengt ons op het volgende
3. Leven volgens je waarden
Mensen kunnen een leven lang wachten op dingen die ze zouden willen bereiken en al die tijd ontevreden blijven. Nooit het gevoel hebben dat het genoeg is, dat zijzelf genoeg zijn en goed zoals ze zijn. Door die overtuigingen los te laten en te gaan leven volgens je kernwaarden, neem je verantwoordelijkheid voor je eigen welzijn en ben je minder of niet meer afhankelijk van andere mensen of omstandigheden die buiten je controle liggen. Als je jouw kernwaarden nog niet kent, neem dan ook de tijd om die op te sporen. Je kunt hier deze oefening bij gebruiken. Zodat je op je sterfbed kunt zeggen: “Ik heb een goed een waardevol leven achter de rug.”
4. Radicale acceptatie van alle emoties
Dit is een lastige oefening en die ga je vooral in het begin niet prettig vinden. Stel je voor dat elke emotie die je ervaart komt en gaat zoals een golf in de oceaan. Een bezoeker die een tijdje blijft en weer stilletjes verdwijnt als hij klaar is. Weinig is zeker in het leven, maar wat wel zeker is, is dat wat je op dit moment voelt al snel zal veranderen. Emoties hebben per definitie een levensduur:
- De emotie wordt getriggerd
- De emotie komt op zijn hoogtepunt
- De emotie ebt langzaam weer weg
- Een andere emotie neemt zijn plaats in
Dit is onderdeel van wat het betekent om mens te zijn. Het probleem begint pas als we een ongezonde relatie hebben ten opzichte van onze emoties.
Positieve emoties
Sommige emoties willen we het liefst in de houdgreep houden zodat ze bij ons blijven. Emoties als geluk, vreugde, opgetogenheid, extase, sereniteit en andere plezierige gevoelens. Door aan ze vast te willen houden, kunnen we er ‘verslaafd’ aan raken, met alle ongezonde gevolgen van dien door de daarop volgende jacht naar meer, meer, meer.
Negatieve emoties
En er zijn emoties waar we zo’n hekel aan hebben dat we ze liever nooit meer voelen. Emoties als schaamte, schuld, verdriet, wanhoop, verlegenheid, woede en andere heel, heel onaangename gevoelens. Door onplezierige emoties te onderdrukken, verlengen we echter alleen maar hun intensiteit en duur.
Emoties geven ons informatie
Maar of we nu aangename of onaangename gevoelens ervaren, al die emoties zijn er om ons iets te vertellen, ons waardevolle informatie te geven over de wereld om ons heen en onze behoeften. Hoe zou het daarom zijn om in plaats van aan sommige emoties te willen blijven hangen en andere weg te duwen, alle emoties toe te staan op te komen en weer te verdwijnen, zonder ze te willen veranderen en zonder ze een label van goed of slecht mee te geven? Dat is wat er wordt bedoeld met radicale acceptatie.
Tevredenheid: acceptatie van alle ervaringen in ons leven
Radicale acceptatie van alle ervaringen in ons leven is de hoeksteen voor tevredenheid: het idee dat alles in het hier en nu OK is zoals het is. Dat betekent dus dat we tevreden kunnen zijn met al onze o zo menselijke emoties: ons verdriet, met onze boosheid en onze schaamte. En met onze vreugde, onze opwinding en onze vredigheid. En alles ertussenin. Tevredenheid is in de basis de acceptatie van wat het betekent om mens te zijn, een onvoorwaardelijke liefde voor alle ervaringen die het leven ons biedt, zonder behoefte aan meer dan wat er in het hier en nu is. Zo kunnen we langzaam aan ‘de kennis vergroten van wat genoeg is’ en vanuit die wijsheid werkelijk geluk ervaren.
Lees meer over de training mindful zelfcompassie waarin je leert over mindfulness en met vriendelijkheid omgaan met onze moeilijke emoties.
Meer artikelen over mindfulness
Meer artikelen over mildheid en compassie
Meer artikelen over mindful zelfcompassie
