Lichaamsbudget: hoe we elkaar energie geven en kosten
Ons brein regelt in ons lichaam de voorraden bouwstenen en hulpstofjes die we elke dag nodig hebben om te overleven: je lichaamsbudget. Uit onderzoek van top-psycholoog en neurowetenschapper Lisa Feldman Barrett blijkt dat de mensen die we dagelijks ontmoeten die voorraden letterlijk kunnen aanvullen of verkleinen. We zeggen niet voor niets dat iemand ons energie geeft of kost. Dit heeft voor- en nadelen en grote implicaties voor hoe we hoe we met onszelf en elkaar zouden moeten omgaan, ook als we naar elkaar luisteren.
Hoe beïnvloeden de mensen om je heen je lichaamsbudget en je brein? De verbindingen in je brein veranderen na elke nieuwe ervaring, een proces dat we neuroplasticiteit noemen. Microscopische delen van je neuronen veranderen elke dag een beetje en worden steeds efficiënter bij positieve input of inleg of minder efficiënt bij negatieve inleg. Sommige breinen letten meer op de mensen om hen heen dan anderen, maar iedereen heeft iemand. Je familie, vrienden en zelfs vreemden dragen bij aan de structuur en het functioneren van je brein en helpen het je lichaam aan de praat te houden.
Co-regulatie
Deze zogenaamde co-regulatie heeft meetbare effecten. Als je samen met iemand bent waar je om geeft, kan de ademhaling synchroniseren, net als de hartslag., of je nu gewoon aan het praten bent of verwikkeld bent in een verhit gesprek. Deze vorm van fysieke verbinding gebeurt tussen baby’s en hun verzorgers, tussen therapeuten en hun cliënten en zelfs tussen mensen die samen een yogales volgen of samen in een koor zingen.
We hebben ook invloed op elkaars lichaamsbudget door onze daden. Als je je stem verheft of je wenkbrauw optrekt, kun je al invloed hebben op wat er in het lichaam van anderen gebeurt, zoals op hun hartslag of op de stofjes in hun bloedbaan. Als een dierbare pijn lijdt, kan je de pijn verlichten door slechts een hand vast te houden.
Deep Listening en het lichaamsbudget
Het gegeven van het lichaamsbudget is ook een goede verklaring voor een
aantal dingen die je doet of nalaat als Deep Listener. Door present en beschikbaar te zijn voor de ander ‘geef je energie’. Als luisteraar heb je daarnaast de intentie dat het luisteren de ander iets goeds mag brengen. Dat doe je onder andere door een veilig ‘luisterveld’, of zoals ik dat ook wel noem ‘een veilige luisterbubbel’ te creëren, waarin alles gezegd kan worden. Dat is een energetisch proces. Niet ingrijpen in het proces van de ander door onnodige of sturende vragen draagt eraan bij. Het achterwege laten van oordelen of
oplossingen zorgt er ook voor dat je niet iets afsnoept van het lichaamsbudget van de ander.
En als het om je eigen lichaamsbudget gaat: luisteren naar anderen kost energie als je niet tijdens het luisteren ervoor zorgt dat je je eigen lichaamsbudget aan blijft vullen. Door aandacht te hebben voor hoe het met jezelf gaat (en dat in je lijf te op te merken) en als je merkt dat er moeilijke emoties opkomen compassievol voor jezelf te zijn en iets voor jezelf te doen dat je lichaam en geest weer kalmeert.
Positieve inleg
Dat we een sociale soort zijn, heeft allerlei voordelen. We leven bijvoorbeeld langer en worden minder snel ziek als we warme, steunende relaties met anderen hebben. En als je al ziek bent, bijvoorbeeld door kanker of een hartaandoening, heb je grotere kans weer beter te worden. De studies die hierop wijzen werden gedaan bij getrouwde stellen, maar het lijkt ook op te gaan voor warme vriendschappen en voor mensen met een geliefd huisdier.
Negatieve inleg
Maar er zijn ook nadelen. We worden sneller ziek en gaan eerder dood als we ons voortdurend eenzaam voelen, mogelijk jaren eerder, wijst onderzoek uit. Zonder anderen die ons helpen ons lichaamsbudget te reguleren, dragen we een extra last binnenin ons. Ben je ooit iemand verloren door scheiding of overlijden? En voelde dat alsof je een deel van jezelf kwijt was? Dat is omdat dit werkelijk zo was, je verloor een bron voor het in balans houden van je lichaamsfuncties.
Lichaamsbudget en empathie
Een verrassend nadeel op gedeelde lichaamsbudgettering is de impact ervan op empathie. Als je empathie voelt voor anderen, voorspelt je brein wat ze zullen denken, voelen en doen. Hoe bekender je bent met die anderen, hoe gemakkelijker je brein dit kan voorspellen. Het proces voelt natuurlijk, alsof je de gedachten van de ander kunt lezen. Maar er is een probleem als mensen minder bekend voor je zijn. Dan kan het lastiger zijn om empathie te hebben. Je moet meer moeite doen om de persoon te leren kennen, een extra inspanning die energie onttrekt uit je lichaamsbudget, wat onaangenaam kan voelen. Dit kan wellicht deels verklaren waarom we het lastiger vinden empathie op te brengen voor mensen die er anders uitzien of anders denken en waarom het onplezierig kan voelen het te proberen.
Sociale bubbels verklaard
Dus het is niet verwonderlijk dat mensen zogenaamde bubbels van gelijkgestemden creëren en zichzelf omringen met nieuws en denkbeelden die bevestigen wat ze al geloven. Het reduceert de metabolische kosten en onplezierigheid van iets nieuws leren en (van mening) moeten veranderen.
De macht van woorden
We reguleren elkaar ook met woorden. Een vriendelijk woord kan je kalmeren. Bijvoorbeeld een compliment van je baas na een moeilijke taak. Maar een onvriendelijk woord kan ervoor zorgen dat je brein gevaar voorspelt en voor een toevloed van stresshormonen zorgen en zo waardevolle energie uit je lichaamsbudget verspillen.
De macht van woorden over onze biologie kan grote afstanden overbruggen via de telefoon of het internet. Als ik ‘Ik houd van jou!’ via WhatsApp stuur naar mijn broer in Panama, kan hij niet mijn stem horen en mijn gezicht zien, maar ik zal zijn hartslag, ademhaling en metabolisme beïnvloeden.Maar als hij mij een bericht stuurt: ‘Mama neemt als uren de telefoon niet op.’, dan zal mijn hartslag omhoog gaan, ga ik sneller ademen en zullen stresshormonen door mijn bloedbaan gieren omdat dit mijn gevaarsysteem aanzet.
Dit geld ook voor video’s, muziek en geschreven teksten, zelfs als ze al eeuwenoud zijn, zoals de Bijbel of de Koran. Die kunnen je verwarmen of de koude rillingen bezorgen. Al deze effecten duren misschien niet heel lang, maar onderzoek toont aan dat we allemaal met slechts een paar woorden elkaars zenuwstelsel kunnen veranderen op een heel lichamelijke manier die verder gaat dan je zou vermoeden.
Taalnetwerk stuurt ook lichaamsprocessen
Waarom hebben woorden zulke verreikende effecten binnenin je? Dat is omdat de delen van je hersenen die taal verwerken ook veel van je lichaamsprocessen controleren, inclusief de grote organen en systemen die je lichaamsbudget managen. Deze hersendelen zitten in wat wetenschappers ‘het taalnetwerk’ noemen en reguleren je hartslag, het glucosegehalte in je bloed en de stofjes die je immuunsysteem ondersteunen. De macht van woorden is geen metafoor, het is hoe ons brein is opgebouwd. Je kunt eenzelfde opbouw zien bij andere diersoorten: de neuronen die belangrijk zijn voor de zang van vogels managen ook de organen in hun lijf.
Doen woorden echt pijn?
Woorden zijn dus gereedschappen voor het reguleren van menselijke lichamen. Betekent dit dat woorden schadelijk kunnen zijn voor je gezondheid? In lage doses niet echt. De evolutie heeft ons een lichaam gegeven dat prima om kan gaan met tijdelijke stress. Je kunt het zelfs zien als oefening. Je lichaam wordt sterker door de afwisseling van korte stress en het weer aanvullen van je lichaamsbudget. Zoals bij sporten.
Maar woorden zijn wel schadelijk als je gedurende langere tijd bloot staat aan psychische mishandeling, verbale agressie, sociale uitsluiting, verwaarlozing en de vele andere manieren waarom mensen elkaar kunnen pijnigen, zonder dat er veel gelegenheid is om je lichaam en geest bij te laten komen. Chronische stress door een constante activatie van ons gevaarsysteem kan ons lichaamsbudget uitputten en langzamerhand je brein aantasten en ziekte veroorzaken.
Chronische stress
Het is belangrijk om aan te tekenen dat ons lichaam geen onderscheid maakt tussen de oorzaken van chronische stress. Als je lichaamsbudget al leeg is door je levensomstandigheden, zoals ziekte, armoede, slaapgebrek, hormonale onbalans of gebrek aan beweging, wordt je brein vatbaarder voor allerlei soorten stress. Ook de stress die voortkomt uit verbale dreigementen of pesterijen gericht tegen jezelf of jouw dierbaren. Als je lichaamsbudget steeds wordt aangesproken, stapelen de tijdelijke stressoren zich op, zelfs die waar je normaliter snel van terugveert. Het is als kinderen die op een bed staan te springen. Het bed kan misschien tien kinderen dragen, maar de elfde zorgt ervoor dat ze met zijn allen erdoorheen zakken.
Sneller ziek
Simpel gezegd: een lange periode van chronische stress kan het menselijk brein beschadigen. Als je voortdurend bloot staat aan verbale agressie, wordt je sneller ziek, zo laten diverse studies zien. Wetenschappers begrijpen nog niet alle onderliggende mechanismen, maar ze weten dat het gebeurt. Beledigingen zullen je brein misschien niet de eerste, tweede of twintigste keer beschadigen, maar als je maandenlang bloot staat aan verbale agressie en misschien ook nog uit meerdere bronnen, of als je in een omgeving woont waar het onveilig is, waar oorlog of honger heerst, en je lichaamsbudget onafgebroken wordt aangesproken, kunnen woorden je brein letterlijk verwonden. Niet omdat je zwak bent, maar omdat je mens bent. Je zenuwstelsel is hoe dan ook verbonden met het gedrag van andere mensen.
All I want for Christmas is…
Deze inzichten leggen meteen een groot dilemma bloot: een ander mens is het beste én het slechtste voor je zenuwstelsel. Dit betekent dat er een werkelijk biologisch voordeel aan zit als wij mensen elkaar netjes behandelen: wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.
Dit artikel is een vertaling en adaptatie van dit artikel van Lisa Feldman Barrett.
Meer artikelen over luisteren
Meer over Deep Listening Luistertraining
