Angst als wegwijzer
Gevoelens van angst, bezorgdheid, gespannenheid vinden we moeilijk en vervelend, dus weg ermee! Maar ze vertellen ons eigenlijk dat we geven om de toekomst en om hoe die er uit zal zien. Angst zorgt ervoor dat er dopamine vrij komt in de hersenen. Dit stofje zet ons aan om beloningen na te jagen en in actie te komen om onze doelen voor elkaar te krijgen. Door de angst niet te (willen) voelen, missen we dus die informatie en de motivatie om actie te ondernemen. En dus is niet de emotie zelf het probleem, maar de manier waarop we ermee omgaan! Zie angst daarom misschien liever als jouw wegwijzer.
Wanneer jijzelf of iemand waar je om geeft angstig, bezorgd op gespannen is, wat doe je dan? De meesten van ons reageren dan verkeerd. We willen dat vervelende gevoel zo snel mogelijk weg hebben. Dus proberen we voor onszelf of de ander
- het gevoel weg te rationaliseren: “Het komt wel goed, maak je niet druk”;
- het gevoel te onderdrukken door jezelf af te leiden (smartphone etc.);
- het te verdoven (eten, drinken, bingewatchen etc.)
- of het te proberen te controleren (piekeren).
Hierdoor missen we de informatie en motivatie die deze emotie ons geeft over wat we belangrijk vinden of nodig hebben. En over wat we kunnen doen om dat te bereiken.
Van een angststoornis is sprake wanneer de angst excessief is en je hindert in je dagelijkse functioneren. Vaak is dat het gevolg van het niet kunnen of willen voelen van een angst. Dat is soms om een heel legitieme reden (!), zoals een trauma. Ook fobieën zijn hier een uiting van. In dit artikel hebben we het uitdrukkelijk niet over angststoornissen. Daarvoor raden we je aan hulp te zoeken bij een psycholoog.
Mentale gezondheid is niet de afwezigheid van angst
Ook de maatschappij vertelt ons dat angst er eigenlijk niet bij hoort. Angst wordt behoorlijk gemedicaliseerd. We kunnen nauwelijks meer het onderscheid maken tussen normale angst en spanning en een serieuze angststoornis. We accepteren vaak niet meer dat mentale gezondheid niet betekent dat er nooit meer lastige emoties en ongemak mogen zijn. Mentale gezondheid zou je beter kunnen zien als een gezonde manier om te dealen met de moeilijke dingen in je leven. We noemen dat emotionele flexibiliteit of veerkracht.
Angst: de negatieve pool van onze fantasie
Onze angst of bezorgdheid gaat vaak over dingen die er in de toekomst (kunnen) gaan gebeuren. Maar de fysiologische reactie van de angst zelf is heel erg aan het hier en nu gebonden. Het helpt ons te reageren op wat er op dit moment een directe (levens)bedreiging is. De spreekwoordelijke leeuw, gewapende bandiet of aanstormende auto op ons pad. Angst als reactie op iets dat we denken dat zou kunnen gebeuren, kan wel heel erg hetzelfde voelen in ons lichaam. Dat is de negatieve kant van onze creatieve fantasie, ons vermogen ons dingen voor te stellen die er niet zijn. Laten we dit vanaf nu mentale angst noemen. Dit is om het te onderscheiden van de angst als er een directe bedreiging is. Maar mentale angst is wel een volkomen natuurlijke reactie op wat we ons voorstellen dat er mis kan gaan. Elk mens heeft dit, al zal het verschillen bij welke gebeurtenis. Zakken voor een examen, een spreekbeurt, een sollicitatie- of beoordelingsgesprek, een nieuwe date, een doktersbezoek, ga zo maar door.
Mentale angst als rookalarm
Misschien helpt het om mentale angst te zien als een rookalarm. Het alarm gaat af en we raken niet direct in paniek, maar gaan op onderzoek uit waarom het afgaat. Er is dus wel een gevoel van onzekerheid. Maar als we eerst de oorzaak van die onzekerheid gaan onderzoeken, kunnen we daar onze reactie op afstemmen. Analoog hieraan kunnen we dus een pauze inlassen en onderzoeken wat onder die mentale angst zit. Die toekomst waar we bang voor zijn, is in ieder geval belangrijk genoeg voor ons om die angst te voelen. Als we dit kunnen zien als informatie waar we aandacht aan moeten besteden, kunnen we ons ook realiseren dat we hoopvol zijn over die toekomst.
Sterker worden van vallen en opstaan
Er is gedegen onderzoek over dat als je mentale angst kunt zien als behulpzame informatie en iets positiefs, dit zorgt voor een andere mentale en lichamelijke reactie. Er is dan minder de neiging om constante aandacht aan de angst te geven, er is minder sprake van vaatvernauwing of lage efficiency van je hart, in vergelijking met angst bij een directe bedreiging. Dit laat zien hoe krachtig het verhaal dat we onszelf vertellen, uitwerkt op ons emotionele leven. Dat het gaat om (zelf)kennis en perspectief als we gezond om willen gaan met onze angsten. Dit betekent niet dat als je anders gaat denken over emoties, het ineens allemaal een makkie wordt. Dus alleen ‘even omdenken’ gaat niet werken.
Emotionele flexibiliteit en veerkracht
Omgaan met de lastige emoties is een proces van vallen en opstaan dat je hele leven doorgaat. Omdat er simpelweg altijd wel weer nieuwe uitdagingen zijn. Maar naarmate je vaker bent gevallen en weer opgestaan, zal je wel meer (zelf)vertrouwen krijgen en er beter mee om kunnen gaan. Je ontwikkelt emotionele flexibiliteit en veerkracht. Daarom is het bijvoorbeeld ook zo belangrijk dat we kinderen toestaan te leren van fouten en niet elk hobbeltje op hun pad proberen weg te nemen.
Zelfcompassie
Wees daarom vooral vriendelijk voor jezelf (en anderen) als het een keer niet lukt: (zelf)compassie. En vier naast je successen ook de keren dat je faalt: je hebt immers weer iets geleerd! Beide zijn belangrijk voor je groei als mens.
Hoe ga je gezond om met mentale angst?
Je kunt hierbij de volgende drie stapjes nemen:
- Wees je er ten eerste bewust van dat je angst ervaart: mindfulness. En sta toe dat deze emotie er is. We zijn geneigd dit soort emoties naar de achtergrond te duwen. Maar als je niet weet wat er is , kun je er ook niks aan doen! Wat we resist, persists. What we can feel, we can heal.
- Wees niet boos op jezelf dat je bang of bezorgd bent. Elke mens ervaart angst, soms om de meest onbenullige dingen. Dat is hoe onze hersenen nu eenmaal zijn geprogrammeerd. Niks ook om je voor te schamen. Je bent in goed gezelschap: de hele mensheid.
- Ga na: welke informatie wil de mentale angst je geven over wat belangrijk voor je is of over welke behoefte je hebt. Soms geeft mentale angst je geen bruikbare boodschap en kun je je beter richten op het loslaten ervan: door een paar keer diep adem te halen en je lichaam te kalmeren en misschien te vragen: wat heb ik nodig om dit los te kunnen laten? Als je wel ontdekt dat er zinvolle informatie in schuilt: over de wereld, dingen je belangrijk vindt, hoe je de toekomst voor je ziet, een hoop die je hebt, verbind die boodschap het dan met een doel of een intentie.
De hobbel nemen
Een voorbeeld: je voelt spanning omdat er een belangrijk eindexamen aan komt. In eerste instantie verlamt de angst je, want er hangt zo veel van af! Het lijkt een onneembare hobbel om al die studieboeken door te nemen. Maar deze spanning kan je vertellen dat je je studie belangrijk vindt. Je hebt er al veel tijd en energie in geïnvesteerd. Misschien zijn er nog onderdelen die je nog niet helemaal onder de knie hebt en moet je nog wat extra werk verrichten. Nu je dit weet, kun je kijken wat je nodig hebt om de hobbel te nemen en het vertrouwen te krijgen dat je het aankunt. Misschien hulp vragen aan een medestudent die heel goed is op die onderdelen. Of nog wat extra oefenen. Of iets anders. Je zal merken dat door enkel het feit dat je een pad hebt gevonden, de spanning al zal verminderen. En een gezonde spanning bij het examen? Dat is normaal.
Gebruik angst als wegwijzer
Angst zal nooit fijn voelen, maar als je de angst als wegwijzer kunt waarderen, zal ze je verder brengen dan je dacht.
——————————–
Wil je meer weten over de helpende functie van angst, dan kun je het boek Future Tense van Tracy Dennis-Tiwary lezen.
Heb je last van angst, piekeren, uitstelgedrag of faalangst, dan kun je ook meedoen aan de 8-weekse training Mindful Zelfcompassie die op 11 oktober van start gaat in Zeist.
